Türkiye’nin tarım sektörü, son yıllarda giderek derinleşen ekonomik sıkıntılar ve iklim değişikliğinin etkileriyle mücadele ederken, çiftçilerin bankalara olan borç yükü de her geçen gün artıyor. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre, çiftçilerin bankalara olan borcu son beş yılda %50’den fazla artış gösterdi; son bir yıllık süreçte de çiftçilerin bankalara olan toplam kredi borcu yüzde 88,5 arttı. Bu durum, tarımsal üretimde sürdürülebilirliğin tehlikeye girdiğine işaret ediyor.
Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu’nun 2024 Mart ayı verilerine göre, 2004 yılında tarım kesiminin bankalara olan borcu 5,3 milyar liradan 651,6 milyar liraya fırladı. Bu borcun 222,5 milyar TL’sini kısa vadeli krediler oluşturdu.
Bu durum, tarımsal üretimde sürdürülebilirliğin tehlikeye girdiğine işaret ediyor. Nitekim tarım sektörü yirmi yıl önce sektörler toplamı itibarıyla GSYH içinde yüzde 9.5 paya sahipken, bu oran geçen yıl ilk kez yüzde 6’nın altına indi. Tarımın geçen yılki payı yüzde 5.9 oldu.
Borçların Artış Sebepleri
Çiftçilerin borçlarının artmasının temel nedenleri arasında yüksek girdi maliyetleri, düşük ürün fiyatları, iklim değişikliği ve yetersiz destek politikaları yer alıyor. Gübre, mazot ve tohum gibi tarımsal girdilerin fiyatları son yıllarda hızla yükseldi. Bu durum, çiftçilerin üretim maliyetlerini karşılamak için daha fazla borçlanmasına yol açtı. Özellikle küçük ölçekli çiftçiler, bu maliyet artışlarından daha fazla etkileniyor ve finansal sıkıntıya düşüyor.
Tarıma verilecek destek ödemeleri aslında kanunla belirlendi, buna göre Gayrisafi Yurtiçi Hasıla’nın en az yüzde 1 oranında olması gerekirken, bu rakam son yıllarda hedeflenenin altında kaldığı gibi Orta Vadeli Planda açıklanan GSYH tahminine göre, yüzde 0,25 düzeyin aşağısında.
Tarımda verimi etkileyen diğer bir husus İklim değişikliği. Kuraklık, sel ve don gibi aşırı hava olayları, tarımsal verimliliği düşürerek çiftçilerin gelirlerini azaltıyor. Bu da çiftçilerin borçlarını ödeyememelerine ve yeni kredilere başvurmalarına neden oluyor. Uzmanlar, iklim değişikliğinin etkilerinin artarak devam edeceğini ve bu durumun tarım sektörünü daha da zorlayacağını belirtiyor.
Bankaların Rolü
2022 yılı Aralık ayında Ziraat Bankası 1 yıllık işletme kredilerinde kullandığı cari faiz oranı yüzde 9,5 iken peş peşe artan oranlarla 2023 yılı Aralık ayında yüzde 42 seviyesine yükseldi. Ayrıca, yüksek faiz oranları ve kısa vadeli kredi seçenekleri, çiftçilerin borç yükünü daha da artırıyor. Bazı çiftçiler, borçlarını ödeyemediği için arazilerini kaybetme riskiyle karşı karşıya kalıyor. Ancak risk değerlemesinde tarım arazilerinin değeri son yıllarda düşüş gösterdiği için çiftçilerin teminat sağlaması zorlaşıyor.
Ziraat Bankası gibi devlet bankaları, çiftçilere özel kredi paketleri sunsa da bu destekler yetersiz kalabiliyor. Özel bankaların ise tarım sektörüne yönelik kredi verme istekliliği düşük. Bu durum, çiftçilerin finansal erişimini kısıtlıyor ve borçlanma koşullarını zorlaştırıyor.
Devlet Destekleri ve Çözüm Önerileri
Uzmanlar, çiftçilerin borç yükünü hafifletmek için devletin daha etkin destek politikaları geliştirmesi gerektiğini belirtiyor. Çiftçilere sağlanan doğrudan destekler ve sübvansiyonların artırılması, borçlanma ihtiyacını azaltabilir. Ayrıca, düşük faizli ve uzun vadeli kredi seçeneklerinin sunulması, çiftçilerin finansal yükünü hafifletebilir.
İklim değişikliğiyle mücadele kapsamında, devletin tarımsal üretimi desteklemek için daha fazla yatırım yapması gerekiyor. Sulama projeleri, kuraklıkla mücadele ve iklim değişikliğine uyum stratejileri, tarımsal verimliliği artırabilir ve çiftçilerin gelirlerini güvence altına alabilir.
Ayrıca, çiftçilerin kooperatifleşme ve sürdürülebilir tarım tekniklerine yönlendirilmesi, uzun vadeli çözümler sunabilir.
Uzmanlar bir an önce tarım sektörünün geleceği için acil ve etkili adımlar atılması yönünde politikaların etkinleştirilmesinin önemine vurgu yapıyor.