Bu yazıyı hazırlamamızın nedeni, son yıllarda gündemimize düşen, ancak yeterince tartışılmayan evsel katı atık bedeli uygulamasını, sadece kentsel ve kırsal konutlar yönünden Manisa ölçeğinde irdelemektir. Amacımız, ilçe belediyeleri arasındaki uygulama ve bedel farklılıklarını ortaya koymak, var olan adaletsizlikleri vurgulamak; ilçe belediye meclislerinde alınan kararların içeriği ne olursa olsun, dayanaksız ve bedelleri çok farklı da olsa; bunların, Manisa Büyükşehir Belediye Meclisinde kabul edildiğini göstermektir.
Manisa Büyükşehir Belediyesi ve ilçe belediyelerinin uygulamalarını ele alan bu çalışma, diğer il ve ilçe belediyelerimiz için de yol gösterici olacaktır.
Sağlıklı bir çevrede yaşamak temel insan haklarındandır. Anayasamız, 56. maddesinde, “Herkes, sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaşama hakkına sahiptir.” hükmüne yer verdikten sonra; çevreyi geliştirmek, çevre sağlığını korumak ve çevre kirlenmesini önlemek için Devlete ve vatandaşlara ödevler yüklemiştir. Son yıllarda, çevre kirlenmesinin getirdiği olumsuzluklarla birlikte, yapılan yayınların çoğalmasıyla bu konuda duyarlılık da artmış; Çevre Hukuku gelişmiş ve sorunlar geniş ölçüde tartışılmaya başlanmıştır.
Sağlıklı ve temiz bir çevrenin yaratılıp yaşanılır kılınmasında devlet, kurum, kuruluş ve kişiler üzerlerine düşeni yapmalıdır. Burada uygulayıcı kuruluşlar olarak belediyeler gündeme gelmekte ve onların uygulamalarının ele alınıp tartışılması gerekmektedir.
Çevre Kanunu’nun, ‘Tanımlar’ başlıklı 2. maddesinde, konumuzu ilgilendiren ‘Evsel katı atık’, “Tehlikeli ve zararlı atık kapsamına girmeyen konut, sanayi, iş yeri, piknik alanları gibi yerlerden gelen katı atıkları” biçiminde tanımlanmıştır. Bu Kanun’un 11. maddesinin on ikinci fıkrası ile büyükşehir belediyeleri ve belediyelere, “Evsel katı atık bertaraf tesislerini kurmak, kurdurmak, işletmek veya işlettirmek görevi” verilmiş, aynı fıkranın devamında da, “Bu hizmetten yararlanan ve/veya yararlanacakların, sorumlu yönetimlerin yapacağı yatırım, işletme, bakım, onarım ve ıslah harcamalarına katılmakla yükümlü oldukları; bu hizmetten yararlananlardan, belediye meclisince belirlenecek tarifeye göre katı atık toplama, taşıma ve bertaraf ücreti alınacağı, bu fıkra uyarınca tahsil edilen ücretlerin, katı atıkla ilgili hizmetler dışında kullanılamayacağı” belirtilmiş; Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından çıkarılan Atıksu Altyapı ve Evsel Katı Atık Bertaraf Tesisleri Tarifelerinin Belirlenmesinde Uyulacak Usul ve Esaslara İlişkin Yönetmelik ile Evsel Katı Atık Tarifelerinin Belirlenmesine Yönelik Kılavuz’da da uygulama detay ve esasları düzenlenmiştir. Çıkarılan Yönetmelik ve Kılavuz ile evsel katı atık idarelerinin, tarifeleri saptarken, tam maliyet ve kirleten öder ilkelerini kullanması zorunlu kılınmıştır.
Manisa’nın 17 ilçesine ait Belediyelerin internet sitelerinde yaptığımız incelemede; Ahmetli, Gölmarmara, Kırkağaç, Köprübaşı, Kula ve Selendi ilçelerinde, 2021 yılı katı atık bedelleri ile ilgili herhangi bir Belediye Meclisi kararı ve duyuruya rastlamamış bulunmaktayız. Bu ilçelerde tarifelerin, belediye internet sitelerine konulmaması; halkın ve ilgili kuruluşların bilgilendirilmesi ve görüşlerinin alınmasındaki gereklilik açısından bir eksikliktir. Kaldı ki, belediye meclisi kararlarının Ahmetli, Gölmarmara, Kırkağaç, Köprübaşı ve Selendi’de düzenli olarak; Kula’da ise, 2021 yılına ait olanlarının paylaşılmadığı gözlenmiştir. Yukarıda belirtilen Belediyeler haricinde kalan Akhisar, Alaşehir, Demirci, Gördes, Salihli, Sarıgöl, Saruhanlı, Soma, Şehzadeler, Turgutlu ve Yunusemre Belediyelerine ait internet sitelerinde, kabul edilen tarifeler yayımlanmıştır.
2021 Yılı Evsel Katı Atık Tarife Raporu yayımlanan ilçelerde; kentsel ve kırsal konutlardan alınan bedeller aşağıdaki tabloda gösterilmiştir.
KATI ATIK BEDELLERİ
İLÇESİ KENTSEL KONUT (TL) KIRSAL KONUT (TL)
Akhisar 4,96 2,48
Alaşehir 6,95 4,93
Gördes 7,80 5,70
Salihli 10,50 8,00
Sarıgöl 7,78 5,27
Saruhanlı 13,51 11,58
Soma 9,97 4,46
Şehzadeler 11,70 7,98
Turgutlu 10,16 10,16
Yunusemre 13,81 9,13
Tabloyu incelediğimizde, kentsel konut katı atık bedellerinin, 4,96 TL ile 13,81 TL; kırsal katı atık bedellerinin, 2,48 ile 11,58 TL arasında değiştiği görülmüştür. Bu rakamlara göre, kentsel ve kırsal konutlarda en düşük katı atık bedelini Akhisar; en yüksek katı atık bedelini kentsel konutlarda Yunusemre, kırsal konutlarda Saruhanlı Belediyeleri almaktadır. Bu farklılıklar, sadece kentsel ve kırsal konutlar yönünden değil; diğer mükellef grupları olan, “Bürolar; Okul, Dershane, Kreş, Kurs v.b.; Kafe, Restoran, Lokanta, Düğün Salonu v.b.; Diğer Ticari Olmayan Kuruluşlar; Diğer Ticarethaneler; Kamu Binaları; Otel, Pansiyon, Yurt vb.; Sanayi Kuruluşları” bakımından da söz konusudur ve bedeller arasında ilçelere göre büyük farklılıklar vardır.
İlçelerden gelen tarifelerdeki bedeller ne olursa olsun Manisa Büyükşehir Belediye Meclisi tarafından, “…. toplam sistem maliyeti hesaplarının harcama kalemlerini ispatlayıcı nitelikte evrakın tarifenin ekinde bulunmadığı ve 17 ilçenin toplam sistem maliyet hesaplamalarında farklılıklar olmasından dolayı ilçelerden gelen Evsel Katı Atık Tarife Raporlarının İlçe Belediye Meclis Kararında kabul edildiği şekliyle oy çokluğu ile kabulüne” karar verilmiştir. Görüleceği üzere, ilçelerden gelen tarifelerin, Yönetmelikte belirtilen ispatlayıcı nitelikte belge içermediği ve aralarında farklılıklar olduğu belirtilmesine karşın, hangi nedenle kabul edildiğini anlamak mümkün değildir! Bu da tarifelerin, Yönetmelik ve Kılavuz’da belirtilen tam maliyet ve kirleten öder ilkeleri esas alınmadan düzenlendiğini göstermektedir!
* * *
Evsel katı atık bedeli ile ilgili Şehzadeler ve Yunusemre Belediye Meclislerinde kabul edilen tarifelerin iptali için açılan davalar devam etmekte olup; idari yargının, bu konuda ilçe belediye meclislerinin yetkili ve sorumlu olmadığı; görevin, büyükşehir belediye meclislerine ait olduğuna dair iptal ve yürütmenin durdurulması kararları olduğu gözden uzak tutulmamalıdır.
* * *
Çevrenin korunmasını amaç edinmesinin yanında belediyelerin gelir elde etmesini de sağlayacak olan evsel katı atık bedelinin, Yönetmelik ve Kılavuz’da belirlenen tam maliyet ve kirleten öder ilkeleri çerçevesinde bilimsel veriler dikkate alınmak ve dayanağı olan harcama kalemlerine uygunluğu da gözetilmek suretiyle belirlenmesi gerekmektedir. Bu bedel, Covid 19 pandemisinin ağır koşullarında bunalan halkımızı ekonomik yönden ürkütmemeli, bezdirmemeli, zorlamamalı ve gelir getirme yönü ile değil, çevreyi koruma yönü dikkate alınarak belirlenmelidir. Dileğimiz, Atıksu Altyapı ve Evsel Katı Atık Bertaraf Tesisleri Tarifelerinin Belirlenmesinde Uyulacak Usul ve Esaslara İlişkin Yönetmelik’in Geçici 1. maddesine göre, uyum sağlama yükümlülüğü çeşitli defalar ertelenen katı atık bedeli alınmasının, 02/02/2021 günlü 31383 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Değişiklik Yönetmeliği ile 31/12/2021 tarihine kadar tekrar uzatıldığı dikkate alınarak; 2021 yılına kadar bu bedeli almayan Soma ve Turgutlu Belediyelerinin yaptığı gibi bu yıl tüm ilçelerimizde alınmaması; yıl içinde Yönetmelik ve Kılavuz’da gösterilen tam maliyet ve kirleten öder ilkelerine göre gerekli hazırlık ve hesaplamalar yapılarak alınmasıdır. Aksi, nasıl belirlendiği açıklanmayan ve ilçeler arasında önemli farklılıklar olan bu bedelin, halktan tahsil edilmesi sonucunu doğuracaktır.
Sözün özü: Katı atık hizmetlerinin sürdürülmesi için alınması gereken bedelin, kâr amaçlı bir ücret ve vergi değil, verilen hizmetin karşılığı olduğu unutulmamalıdır.
——–+——–
Güzel Sözler :
Devlet, vatandaşa değer vermekle yükümlüdür. Çünkü devletin varoluşunun nedeni vatandaşa hizmet etmektir. Doğan Cüceloğlu
En yüce hizmet; karşılık, kazanç beklemeden yapılan hizmettir. Hüseyin Nihal Atsız
Başarı bir yolculuktur, bir varış noktası değil. Ben Sweetland
İyi düşünmek iyidir; iyi hareket etmek daha iyidir. Horace Mann