Türk Dili Konuşan Ülkeler İşbirliği Konseyi, kısaltılmış adıyla Türk Keneşi resmi olmayan zirvesi; “Türkistan: Türk Dünyasının Manevi Başkentlerinden Biri” temasıyla çevrimiçi olarak 31 Mart 2021 tarihinde düzenlendi. Türk Dünyasının geleceği bakımından önem taşıyan bu zirve, Covid-19 salgını sebebiyle çevrimiçi olarak sanal ortamda gerçekleştirilebildi.
Söz konusu zirve toplantısı; Kazakistan Cumhuriyeti’nin Cumhurbaşkanı Sayın Kasım Comart Tokayev başkanlığında, Kazakistan Cumhuriyeti’nin ilk Cumhurbaşkanı, Elbaşı ve Türk Keneşi’nin Onursal Başkanı Sayın Nursultan Nazarbayev, Azerbaycan Cumhuriyeti’nin Cumhurbaşkanı Sayın İlham Aliyev, Kırgız Cumhuriyeti’nin Cumhurbaşkanı Sayın Sadır Japarov, Türkiye Cumhuriyeti’nin Cumhurbaşkanı Sayın Recep Tayyip Erdoğan, Özbekistan Cumhuriyeti’nin Cumhurbaşkanı Sayın Şevket Mirziyoyev, Türkmenistan Devlet Başkanı Sayın Gurbanguli Berdimuhammedov, Macaristan Başbakanı Sayın Viktor Orban ve Türk Keneşi Genel Sekreteri Sayın Baghdad Amreyev’in katılımlarıyla gerçekleştirildi.
Zirve toplantısında Türk Keneşi Devlet Başkanları, ilkbaharı muştulayan, doğanın yenilenmesini ve yeni bir hayatın başlangıcını simgeleyen Nevruz Bayramını kutlayıp Azerbaycan Cumhuriyeti, Kazakistan Cumhuriyeti, Kırgız Cumhuriyeti, Özbekistan Cumhuriyeti ve Türkmenistan’ın bağımsızlıklarını yeniden kazanmalarının yaklaşan 30. Yıldönümü dolayısıyla tebriklerini ve 1991 yılında Türk Dili Konuşan Devletlerin bağımsızlığını hemen tanıdığı için Türkiye Cumhuriyeti’ne şükranlarını ifade ettiler.
Türklüğün manevi önderlerinden Hoca Ahmet Yesevi’nin türbesinin bulunduğu Türkistan kentinin zirvenin teması olması ve özel bir önemle vurgulanması dikkate şayandır.
Zira müslümanların kutsal ziyaret alanlarından olan Hicaz, Buhara, Semerkant gibi Türkistan kentinin de önemli dini ziyaret mekânlarından birisi konumuna getirilmesi Türklüğün geleceği açısında çok gereklidir. Zirvede Türkistan kenti Türk Dünyasının manevi başkentlerinden birisi olarak ilan edildi.
Türkiye’nin verdiği yoğun destek ile Azerbaycan Cumhuriyeti topraklarının ermeni işgalinden kurtarılması, toplantıda övgüyle dile getirildi. Ermenistan-Azerbaycan arasındaki çatışmanın sona ermesinden duyulan memnuniyet ifade edildi. Türklüğün güney kanadını oluşturan Oğuz Türklerinin Karabağ konusunda gösterdiği yakın işbirliği, diğer Türk boyları için örnek alınması gereken bir olay olmuştur.
Zirve toplantısında Kazakistan Cumhuriyeti’nin ilk Cumhurbaşkanı, Elbaşı ve Türk Keneşi’nin Onursal Başkanı Sayın Nursultan Nazarbayev, Türk Keneşi’nin uluslararası bir örgüte dönüştürülmesini önerdi. Bu öneri diğer devlet başkanları tarafından da kabul edilip, Dışişleri Bakanlarına ve Sekretarya‘ya, 2021 sonbaharında Türkiye Cumhuriyeti’nde düzenlenmesi öngörülen 8. Zirvede bu yönde bu karara temel teşkil edecek belgeleri hazırlama talimatı verildi. Türklüğün geleceğine ışık tutup aydınlatan Nazarbayev’in bu önerisi Türklüğün varlığı ve geleceği konusunda kafa yoran herkesi büyük bir heyecana sevk ve gark etmiştir. Bu öneri ile Türk Keneşi’nin AB tarzında bir örgüte dönüşmesi süreci başlatılmıştır.
Türklüğün bilge yolbaşçısı konuşmasında, Covid-19 salgını nedeniyle uluslararası arenada oluşan zor zamanlarda “Türk Ata”nın evlatları olarak insanlığımızdan vazgeçmeden birliğimizi koruyabildiğimizi söyledi. “Türk Dünyası Vizyonu-2040” belgesinin doğru zamanda geliştirildiğini ve bu sene sonbaharında Türkiye’de yapılacak olağan zirvede kabul edeceklerini ifade etti.
Türk Devletleri arasında ekonomik alanda karşılıklı ticareti ve yatırımı artırmak için büyük bir potansiyel bulunduğunu söyleyen Nazarbayev, Azerbaycan’ın toprak bütünlüğünün sağlanması ve Bakü ile Erivan arasındaki barış anlaşması imzalanmasının Büyük İpek Yolunu canlandıracağını ve Hazar Denizi’nin önemini arttıracağını sözlerine ekledi.
“Turan Koridoru” olarak bilinen Trans-Hazar Uluslararası Ulaşım Yolu’nun Avrupa ve Asya anakaralarını birbirine bağlayan en güvenli ve en kısa ticaret yolu haline geleceğini öngören Bilge Yolbaşçı, Türk devletleri arasındaki kültürel ve insani işbirliğini geliştirmenin öneminin altını çizdi. Ayrıca yeni bir öneri olarak bin yıllara uzanan ortak tarihimizi ve yakın dillerimizi dikkate alarak ortak enformasyon alanını oluşturmayı teklif etti.
Türk Devletlerinin ortak tarihi filmleri ve dizileri çekme konusunda birlikte çalışabileceklerini ifade eden Nazarbayev, küreselleşme sebebiyle gençlerimizin manevi öz değerlerimizden uzaklaşmalarını önlemek amacıyla onları yeni bir ruhta ve “Türklük Bilinci” ile donanmış olarak yetiştirmemiz gerektiğini özellikle vurguladı.
Latin alfabesine geçiş sürecinin Türk halkları arasında bilgi alışverişine, benzer olaylara benzer tutum ve tavırlar geliştirmemize imkân sağlayacağını belirten Nazarbayev, Türk devlet liderlerine mevcut zorlu uluslararası durumda Washington, Moskova, Pekin, Brüksel arasında geniş çaplı bir müzakere süreci başlatmayı da önerdi.
Türk Keneşi zirvesinde, Karabağ’da çatışmalardan etkilenen bölgelerin yeniden canlandırılması, kurulması ve entegrasyonu çabalarında Azerbaycan Hükümetiyle ve halkıyla dayanışma içinde olunduğu belirtilmiştir. Türk Keneşi’nin, daha iddialı ve ulaşılabilir hedefler belirlemesine, özellikle ulaştırma, gümrük, enerji ve altyapı alanlarında stratejik öneme sahip bölgesel projeler gerçekleştirmesine ve bunları etkin şekilde uygulamasına olanak sağlayacak ekonomik şartların önemi vurgulanmıştır. Türk devlet başkanları zirvesinde, Türk Dünyasının edebiyat, sanat, sosyo-ekonomik, ilim ve kültürel hayatının gelişmesine büyük katkı sağlayan ünlü şair ve devlet adamı Ali Şir Nevai’nin Türk halkları nazarındaki büyük değerine işaretle ve doğumunun 580. yıldönümünün bu yıl kutlanması münasebetiyle Türk Keneşi Uluslararası Ali Şir Nevai Ödülü tesis edilmesi kararlaştırılmıştır.
Son olarak söz konusu zirvede, Türk Dünyasının edebiyat, sanat, bilim ve kültürünün gelişimine önemli katkılar yapmış olan seçkin şair, filozof ve devlet adamlarından Yusuf Has Hacip’in doğumunun 1005. yıldönümünü, Nizami Gencevi’nin doğumunun 880. yıldönümünü, Yunus Emre ve Türkçe yılını, Ali Şir Nevai’nin doğumunun 580. yıldönümünü, Cambıl Cabayev’in doğumunun 175. yıldönümünü ve Alihan Bökeyhan’ın doğumunun 155. Yıldönümünü ve Hüseyin Karasayev’in doğumunun 120. Yıldönümünü kutlama faaliyetlerinin ilgili ülke kurumlarının Türk Keneşi ile eşgüdüm halinde yürütmelerine karar verilmiştir.